ÇÖZÜNÜRLÜK VE ÇÖZÜNÜRLÜĞE ETKİ EDEN FAKTÖRLER

Belirli bir basınç ve sıcaklıkta 100 gram çözücüde çözünebilen en fazla madde miktarına çözünürlük denir. "Ç" ile gösterilir. Birimi "g/ 100 g çözücü" dür.
Çözünürlük değerleri doygunluk anına aittir. Doymamış çözeltinin çözücü ve çözünen değerine göre çözünürlük hesaplaması yapılamaz.
Doygun çözeltide kaç gram çözücü bulunursa bulunsun daima 100 gram çözücüdeki değeri hesaplanır. Bulunan değer de çözünürlüğü verir.

Örnek 1:
20 oC ta 25 gram suda en fazla 4 gram A tuzu çözünebilmektedir. A tuzunun 20 oC ta çözünürlüğü kaçtır?
Çözüm :
20 oC ta 25 gram suda en fazla 4 g A çözünmüş ise
100 gram x=? g A tuzu çözünür
O halde;
x=100 x 4 / 25 ten
x= 16 gram
A tuzunun çözünürlüğü 16 g / 100 g su dur.

Örnek :
30 oC ta 200 gram suda 72 gram NaCl çözündüğüne göre NaCl nin 30 oC taki çözünürlüğü kaçtır?


ÇÖZÜNÜRLÜĞE ETKİ EDEN FAKTÖRLER
1. Çözünenin cinsi :Genellikle benzer benzeri
2. Çözücünün cinsi:daha iyi çözer.
Yani polar (kutuplu) maddeler polar maddeleri genellikle daha iyi çözerken apolar (kutupsuz) maddeler de apolar maddeleri daha iyi çözer.
Bir maddelerin polar-apolar yapısı daha sonra anlatılacaktır. Bu konuyu bu kadarla geçiyoruz. Şimdilik bir maddenin her çözücüde eşit miktarda çözünmediği gibi bir çözücüde her maddenin de eşit miktarda çözünmediğini bilmeniz yeterlidir.

Örnek :
İki farklı kaba eşit miktar ve sıcaklıkta su koyalım. Bu kaplara çökme oluncaya kadar kaplardan birine şeker diğerine tuz edelim. Şekerin tuzdan daha fazla çözündüğünü gözlemlemiş olacağız. Sadece çözünen şeker ve tuz farklı olduğu için çözünürlük değerleri farklı olmuş oldu.

3. Sıcaklık: Katıların ve sıvıların çözünürlüğü sıcaklıkla genellikle artarken, gazların çözünürlüğü daima azalır.

Katılar ve sıvılar genellikle garfik-1 deki gibi çözünürken gazlar daima gafik-2 deki gibi çözünür.

Not: Çözünürlük değerleri doygun çözelti değerlerine karşılık geldiği için grafikteki eğri üzerindeki her değer doygun çözeltiye, altındaki her değer de doymamış çözeltiye karşılık gelir.







Soru 1:
Çözünürlüğü sıcaklıkla artan tuzun doymamış çözeltisini doygun hale getirmek için neler yapılmalıdır?




Soru 2:
Çözünürlüğü sıcaklıkla azalan tuzun doymamış çözeltisini doygun hale getirmek için neler yapılmalıdır?



4. Basınç: Basınç sadece gazları çözünürlüğü üzerinde etkilidir. Basınç artarsa gazların çözünürlüğü de artar. Gazozlar ve vurgun olayı buna örnek verilebilir.
Gazozlarda yüksek basınçla CO2 gazı çözdürülür. Kapak açıldığında basınç farkı ortadan kalkar ve zorla çözdürülen CO2 gazları serbest hale geçer.
Denizin derinlerinde balık türlerinin bol olmasının bir nedeni de derinlerde basınç fazla olduğu için O2 oranının sığ yerlere göre daha fazla olmasıdır.

5. Ortak iyon: Ortak iyon çözünürlüğü azaltan bir faktördür. Ortak iyon içermediği sürece bir maddenin çözünmüş olması başka bir maddenin çözünmesine engel teşkil etmez.
Örneğin:
Doygun şeker çözeltisinde NaCl tuzu saf suda çözündüğü kadar çözünür.
KCl içeren çözeltide ise NaCl tuzu saf suda çözündüğünden daha az çözünür. Çünkü Cl- iyonları ortaktır.


ÇÖZÜNME HIZI
Birim zamanda çözünen madde miktarına çözünme hızı denir.

ÇÖZÜNME HIZINI ETKİLEYEN FAKTÖRLER

1. Sıcaklık: Sıcaklıkla katı, sıvı ve gaz maddelerinin çözünme hızı artar. Çözünürlüğün artması veya veya azalması çözünme hızını etkilemez. İkisini ayrı ayrı düşünmek gerekir.

2. Basınç: Sadece gazların çözünme hızı üzerinde etkilidir. Basınç artarsa gazların çözünme hızı da artar.

3. Parça büyüklüğü: Katı maddelerin parça büyüklüğü azaltılırsa (temas yüzeyi) artırılırsa çözünme hızı artar.

4. Karışımı karıştırmak: Karışım karıştırıldığında homojenliği sağlama hızlanacak, çözünme hızı da artacaktır.

5. Çözücünün cinsi: Çözücünün cinsi de çözünme hızında etkilidir.
Mg metalinin zayıf asit olan H3PO4 teki çözünme hızı ile kuvvetli asit olan HCl deki çözünme hızları eşit değildir. HCl deki çözünmesi daha hızlı olur.

6. Çözünenin cinsi: Çözücü kadar, çözünen maddenin cinsi de çözünme hızında etkilidir. HCl çözeltisine eşit miktarda Mg ve Fe metalleri atıldığında aktifliği fazla olan Mg daha hızlı çözünür.

7. Derişim: Çözeltide çözünen maddenin derişimi arttıkça çözünme hızı azalır.
Örneğin NaCl katısı, %5 lik çözeltisinde %10 luk çözeltisinden daha hızlı çözünür. Elbette saf su da daha hızlı çözünür.


Soru:
I. Basınç
II. Parça büyüklüğü
III. Sıcaklık
Özelliklerinden hangileri bir katının çözünme hızı ve çözünürlüğü üzerinde etkilidir?
A) Yalnız IB) I ve II C) II ve III
D) Yalnız III E) I, II ve III