SİNDİRİM SİSTEMİ
Besinlerin, su ve enzimler yardımı ile yapıtaşlarına ayrılmasına sindirim denir. Sindirimde amaç, besinlerin hücre zarından geçebilecek küçüklüğe getirilmesidir. Besinleri oluşturan küçük parçalara monomer (yapıtaşı) denir.
Besinlerin parçalanması iki yolla olur.
1. Mekanik Sindirim
- Besinleri fiziksel etkilerle parçalamaktır.
- Parçalanan besinin kimyasal yapı ve özelliklerinde değişme olmaz. Ve oluşan parçalar porlardan geçmez.
- Enzimlerin etkinliğini artırır, kimyasal sinirimi kolaylaştırır.
- Enzimler kullanılmaz.
- Su besinleri yumuşatmak için kullanılır.
- Dişlerin çiğnemesi, midenin öğütmesi vs.- .
2. Kimyasal Sindirim
- Besinlerin yapıtaşlarına ayrılmasıdır.
- Enzimler görev yapar.
- Su besinlerin yapısına katılarak kullanılır.
- Karbonhidratlar monosakkaritlere, proteinler amino asitlere, yağlar da yağ asidi ve gliserole kadar parçalanır.
- Oluşan parçalar porlardan geçer.
- Vitaminler ve inorganik besinler sindirime uğramaz.
Canlılarda iki çeşit sindirim sistemi bulunur.
1. Hücre İçi Sindirim
- Önce besinler fagositoz veya pinositozla hücre içine alınır.
- Sonra sindirim, besin kofulunda lizozom enzimleriyle olur.
- Amip, akyuvarlar vs. görülür.
2. Hücre Dışı Sindirim
- önce besinler sindirim kanalına alınır.
- Sonra ekzositozla hücre dışına enzim salgılanır.
- Sindirim hücre dışında olur.
- Oluşun monomerier difüzyon ve aktif taşımayla hücre içine alınır.• •:? - -
- Mantarlar, böcekçil bitkiler, bakteriler ve hayvanlarda görülür.
Bitkilerde Sindirim.
Bitkilerde sindirim sistemi yoktur, kendi besinlerini kendi üretir. Fakat bitkilerde diğer bütün canlılar gibi hücre içindeki bü-
yük besinlerden küçük besinler oluşturabilir. Ayrıca böcekçil bitkiler azot ihtiyacını karşılamak için hücre dışı sindirim yapar.
Tek Hücrelilerde Sindirim
Tek hücreliler küçük moleküllü besinleri difüzyonla, büyük moleküllü besinleri fagositoz ya da (»inositoz yoluyla hücre içine alırlar. Besin kofuluna alınan besinler lizozomdaki enzimlerle parçalanır.
Paramesyumda pelikula tabakası besinlerin zarla alınımını engeller. Bu canlılar besinleri ağız yoluyla, besin kofulu içine alırlar. Bakteri ve tek hücreli mantarlar hücre dışı sindirim yapar.
Omurgasızlarda Sindirim
Sünger ve sölenterierde vücut boşluğu sindirimin gerçekleştiği yerdir. Burada önce hücre dışı sonra hücre içfsindirim yapılır.
Yassı solucanlarda tek açıklıklı, halkalı solucanlardan itibaren ise iki açıklıklı sindirim sistemi görülür. Böceklerde sindirim sistemi gelişmiştir. Ağız yapıları beslenme şekillerine göre değişir. Bağırsak, anüs ile vücut dışına açılır.
Omurgalılarda Sindirim
Omurgalıların tümünde ağızla başlayıp anüsle sona eren tam sindirim sistemi vardır. Sindirim sistemine karaciğer ve pankreas açılır. Balık, kurbağa, sürüngen ve kuşlarda sindirim, üreme ve boşaltım sistemleri birleşerek bir delikle (kloak) dışarı açılır. Diğer omurgalılardan farklı olarak memelilerde sindirim sistemi, üreme ve boşaltım sistemlerinden bağımsız olarak dışarıya açılır.
Balık ve sürüngenlerde dişler besinleri tutmaya, memelilerde ise çiğnemeye yarar. Beslenme biçimine göre diş yapıları farklılık gösterir. Kuşlarda diş bulunmaz.

Memelilerden geviş getirenlerde mide; işkembe, börkenek, kırkbayır ve şirden olmak üzere dört bölmelidir. Selülozun sindirimi otçul canlıdan salgılanan enzimlerle değil, sindirim sisteminde bulunan tek hücreliler tarafından salgılanan enzimlerle sağlanır. Selülozun sindirimi uzun sürer. Geviş aetirme-

İnsanlarda Sindirim Sistemi

Hücre dışı sindirim yapılır. Besinler sindirim sisteminin farklı organlarında sindirilir. Çünkü, enzimler farklı organlarda salgılanır. Sindirimkanalı; ağız, yutak, yemek borusu, mide, ince-bağırsak ve kalınbağırsaktan oluşur. Tükürük bezi, karaciğer ve pankreas sindirime yardımcı olur.
1- Ağız
- Karbonhidratların kimyasal sindirimi ağızda başlar.
- Daha çok mekanik sindirim görülür.
- Bazik ortamdır. (pH = 6.2 - 7.4)
- Tükürük bezleri, dil ve diş sindirime yardımcı olurlar.
- Üç çift tükürük bezi bulunur. Bunlar dil altı, çene altı ve kulak altı tükürük bezleridir. Tükürükte su, pityalin, mukus ve bazı iyonlar bulunur.
-Dil besinlerin karıştırılması ve besinlerin yutulması işlevini gerçekleştirir.
- Dişler mekanik sindirimi gerçekleştirir. Önce süt dişleri oluşur daha sonra onların yerine asıl dişler alır. Önde kesici dişler, yanında köpek dişleri ve arkada azı dişleri bulunur. Daha sonrada yirmilik dişler çıkar.
2. YutaH
- Yemek ve soluk borusuna geçişin olduğu yerdir.
- Yutma sırasında küçük dil soluk borusunu kapatır, besinler soluk borusuna kaçmaz.
3. Yemek Borusu
- Yutulan besinleri mideye iletir.
- Mukus salgılanır. (Goblet hücrelerinden) Bundan dolayı kaygandır.
- Peristaltik hareketle besinler tek yönde (mideye doğru) iletilir.
- Mekanik ve kimyasal sindirim olmaz.
4. Mide
- Proteinlerin kimyasal sindirimi başlar.
- Asidik ortamdır. (pH = 2-3)
- Mekanik olarak besinler öğütülür.
- Karma bir bezdir. Yani hem hormon hem de enzim salgılar. Salgıladığı hormonları kana, enzimleri ise mide boşluğuna verir. Üretttiği sağılar;

- Mukus salgılanır. Mukus mide iç duvarını kaplayarak, midenin enzim ve asitlerden zarar görmesini Önler. Mukus tabakasında oluşan bir yırtılma dûzeltilmezse mide duvarında kazınmalar baslar (Gastrit), ileri sekline ise ülser denir. Bir çeşit
bakteri bu yaranın içine yerleşerek, çoğalır ve enfeksiyona neden olur.
- Mide mukozasının başkabir görevi; kan yapımında önemli görevi olan B12 vitaminin emilmesini sağlayan özel bir madde salgılamaktır.
- Besinlerle gelebilecek mikroorganizmaları öldürür.
- Kasları; emine, boyuna ve çapraz yerleşmiştir. Böylelikle mide her yöne doğru hareket ederek, içinde bulunan besinleri mide özsuyu ile homojen olarak karıştırır. Ve mekanik sindirimi sağlar.
5. İncebağırsak
- Bütün besinlerin kimyasal sindirimi burada tamamlanır.
- Yağların mekanik ve kimyasal sindirimi burada olur.
- Bazik ortamdır. (pH: 9.8 ? 10.2)
- Pankreas enzimleri ve karaciğerin safra tuzları buraya boşaltılır.
- Karma bir bezdir. Yani hem hormon nemde enzim salgılar. Salgıladığı hormonları kana, enzimleri ise incebağırsak boşluğuna verir. Üretttiği sağılar;
|ç salgı
Dış salgı
Sekretin
Enterokinaz
Kolesistokinin
Erepsin

Maltaz

Laktaz

Sakkaraz
- Mukus salgılanır.

- Peristaltik hareket ile besinleri iletir.
- Besinlerin emilimi tamamlanır. Bunu villuslar ve mikrovillus-larla geniş bir yüzey oluşturarak yapar.

6. Kalınbağırsak
- Mukus salgılanır.

- Sindirim gerçekleşmez.
- Peristaltik hareketi vardır.
- Suyun büyük bölümü emilir.
- Kalınbağırsaktaki bazı bakteriler B ve K vitamini üretirler.
8. Karaciğer
- Sağ ve sol lop olmak üzere iki kısımdır. Her lop, lopçuk denilen küçük birimlerden oluşmuştur.
- Dalak, sindirim kanalı ve aorttan kan gelir.
- Sindirim için safra tuzlarını yapar. Safra kesesinde depolar. Koledok kanalıyla incebağırsağa boşaltır. Safra tuzları yağların mekanik sindirimini, incebağırsağın bazikleşmesini ve bazı minerallerin atılmasını sağlar.

Ayrıca karaciğer;
- Azotlu artıkları üreye çevirir.
- Zehirli maddeleri (toksik) etkisiz hale getirir.(H2O2, alkol)
..- Pıhtılaşmayı sağlayan protrombin ve fibrinojeni üretir.
- Kanın damarda pıhtılaşmamasını sağlayan heparini yapar.
- Yaşlanmış ve yıpranmış alyuvarları imha eder. (Kupfer hücreleri ile) Embriyonik dönemde alyuvar üretir. (Retiku-lo endotel hücreleri ile)
- Mineral depolar. (Fe.Cu)
- Fazla glikozu, glikojen olarak depolar.
. - Bazı vitaminleri sentezler (A) ve depolar. (A, D,E ve K)
- Besinlerin (protein, karbonhidrat ve yağ), birbirine dönüşümünü sağlar.
- Hormonlarının fazlasını imha eder.
9. Pankreas
- İç ve dış salgı yapan kanma bir bezdir.
- Kan şekerini ayarlayan insülin ve glukagon hormonlarını yapar ve kana verir. (İnsülin kan şekerini düşünür, glukagon kan şekerini artırır.) Hormonlar langerhans adacıklarında üretilir.
- Sindirimle ilgili salgıları virsung kanalı ile vvater kabarcığından incebağırsağa boşaltılır. Pankreas özsuyunda;
- Yağları sindiren lipaz,
- Nişastayı sindiren amilaz,
- Proteinleri sindiren tripsinojen
- Nükleik asitleri sindiren nükleaz bulunur.

Besinlerin Sindirimi
Besinler sindirim sisteminin farklı organlarında sindirilir, çünkü enzimler farklı organlardan salgılanır.
Karbonhidratların Sindirimi
- İnsanlarda; - En çok nişasta alınır.
- Bitkisel gıdalarla maltoz ve sakkaroz alınır.
- Hayvansal gıdalarla laktoz alınır.
- Selüloz sindirilemez.
- Glikoz, fruktoz ve galaktoz sindirilmez.
- Karbonhidratların sindirimi ağızda başlar, midede olmaz, in-cebağırsakta tamamlanır.

Yağların Sindirimi
- Ağız ve midede kimyasal ve mekanik sindirimi yapılamaz. Mekanik ve kimyasal sindirim incebağırsakta başlar ve biter.
- Yağlar bitkisel ve hayvansal gıdalarla alınır. Ağız: Olmaz
Mide: Olmaz Incebaaırsak:

Proteinlerin Sindirimi
- Mide ve incebağırsakta kimyasal sindirimi olur.
- Proteinleri sindiren enzimlerden sindirim ortamı ve kanallarının korunması;
- Mukus salgısı yapılarak,
- Enzimler besin gelince salgılanarak,
- Hormonlar kontrolünde salgılanarak
- Enzimler pasif olarak salgılanarak korunur.
- Proteinler bitkisel ve hayvansal gıdalarla alınır. Ağız: Olmaz
Mide:
İncebağırsak:
d) Nükleik Asitlerin Sindirimi:
- Sadece incebağırsakta kimyasal sindirim olur.
- Nükleik asitler bitkisel ve hayvansal gıdalarla alınır. Ağız: Olmaz
Mide: Olmaz İncebağırsak:

Sindirim Ürünlerinin Ortak Özellikleri:
- Hücre zarından geçerler.
- Hidroliz edilemeyecek kadar basit moleküllerdir.
- Hücrede yapı maddeleri olarak kullanılır.
- Vücudun enerji kullanımı için parçalanabilir.
Emilim:
- Yapıtaşlarına ayrılan besinlerin hücreye alınmasıdır.
- Amino asit, glikoz, fruktoz, galaktoz, vitamin, mineral, mineral, su kan kılcallarına yağ asitleri, gliserol ve su emilebilir.
- Difüzyon ve aktif taşıma ile olur.
- Çoğu incebağırsaktaki villuslarda olur.
- Emilimden sonra; amino asit, glikoz, fruktoz, galaktoz, mineral, su, B ve C vitaminleri kan kılcallarına; yağ asitleri, gliserol A, D, E ve K vitaminleri lenf kılcallarına geçer.