ENDOKRİN SİSTEMİ
Endokrin sistem, endokrin bezlerden oluşur. Bu bezler hormon salgılayarak kana verirler.
Hormonlar;
- Organ ve sistemlerin düzenli çalışmasını sağlar.
- Kararlı bir iç çevre (homeostasi) oluşturur.
- Üreme, büyüme ve gelişme olaylarını kontrol eder.
- Çoğunlukla protein veya steroid yapıdadır.
- Kan ile taşınır.
- Etkisi geç başlar. Çünkü, yapımı ve taşınması süre alır.
- Hücrelerde hormonları tanıyacak özel reseptörler (almaç) bulunur.
- Hormonların etki ettiği hedef organları vardır. Bazı hormonlar bütün organları (Tiroksin), bazıları birden fazla organı (Eşey hormonları) ve bazıları da yalnız bir organı (Gastrin) etkiler.
- Az miktarda bile etkilidir.
- Etkisi uzun sürelidir. Çünkü, hormonlar karaciğerde uzun bir sürede parçalanır.
- Fazlası kendi yapımını durdurur.
- Az veya çok salgılanmaları halinde anormallikler oluşur.
İnsanlarda hormon salgılanması;
- Dış faktörlerin değişmesi,
- Kandaki madde miktarlarının değişmesi,
- Sinir sisteminin uyarması,
- Bir başka bezin uyarması ile olur.
Bitkisel Hormonlar
Bitkilerde üretilen hormonlar ya difüzyon veya soymuk boruları ile taşınırlar. Bitkilerde düzenleme sadece hormonlarla sağlanır. Hormon salgılayan endokrin bezleri yoktur. Hormonlar belirli bölgelerdeki hücreler tarafından salgılanır.
Bitkilerde hormonlar üreme ve büyüme olaylarını kontrol eder. Beş çeşittir.
Oksin
- Diğer hormonlarla birlikte bitkinin gelişmesini sağlar.
- Bitkinin boyca büyümesini sağlar.
- Hücre bölünmesi, hücre büyümesi, hücre ve doku farklılaşmasını sağlar.
- Bitkinin güneşe yönelmesini sağlar.
-Çok salgılanırsa büyüme durur, az salgılandığında yapraklar dökülür.
- Meyve vermede etkilidir. Döllenmiş çiçeğin dökülmesini engeller.
-Yapay olarak üretilen oksinler, yabani otların imhasında kullanılır.
Giberellin
- Gövde büyümesini sağlar.
- Meyve büyümesini sağlar.
- Tohum çimlenmesini uyarır.
- Tomurcuk gelişmesini sağlar.
- Yaprakların geç dökülmesinde etkilidir.
- Hücre bölünmesini uyarır.
Absisik Asit
- Bitki için elverişli olmayan ortamlarda tohumun çimlenmesini engeller.
- Bitkilerin uyku halinin devam etmesini sağlar, (dormansi)
- Tomurcuk gelişimini durdurur.
Etilen
- Yaprak dökümünü sağlar.
- Meyve olgunlaşmasını sağlar.

İnsanlarda Bezler ve Hormonlar
insanlarda üç tip bez bulunur:
a)Endokrin Bezler
•- Sadece hormon salgılar.
- Salgılarını kana verir.
- Hipofiz, tiroid, paratiroid, böbreküstü bezi v.s.
b)Ekzokrin Bezler
- Hormon olmayan salgıları salgılar.
- Sağılarını kanala verir.
- Süt bezi, tükrük bezi, v.s.
c)Karma Bezler
- Hormon üreterek kana verir.
- Enzim üreterek kanala verir.

Hipofiz Bezi
- Vücutta birçok olayı düzenleyen, çok sayıda hormon salgılar.
-Bu hormonlar, diğer endokrin bezlerin salgılarını da denetler.
- Hipofizin salgı yapabilmesi için, önce hipotalamustan gelen salgılatıcı faktörlerin (RF) hipofizi uyarması gerekir.
- Hipofiz kafatası içindedir.
- Ön lob, ara lob ve arka lob olmak üzere üç kısımdan oluşur.
- Ergenlikte sadece ön ve arka lob bulunur ve bu bölgelerde farklı hormonlar salgılanır.
Arka loptan salgılanan hormonlar:
-ADH (Vasopressin) (Anti Diüretik Hormon)
-Oksitosin
Ön lobtan salgılanan hormonlar:
-STH (Somato Tropin Hormon)
-TSH (Tiroid Uyarıcı Hormon)
-ACHT (Adreno Kortiko Tropik Hormon)
- MSH (Melanosit Uyarıcı Hormon) (Aralop)
-GTH (Gonado Tropin Hormon)
Arka Loptan Salgılanan Hormonlar
- iki çeşit hormon salgılar.
- Oksitosin ve vasopressin gerçekte hipofizin değil, hipotala-musun hormonlarıdır. Hipotalamustan salgılanır, hipofizin arka lobunda depolanır. Gerektiğinde arka İobta bulunan depolardan kana verir.
1. Oksitosin
- Oksitosin sadece dişilerde salgılanır ve döl yatağı kasına etki ederek, doğuma yardımcı olur.
- Süt bezlerinden süt salgılanmasını sağlar.
2. ADH (Anti Diüretik Hormon = Vasopressin)
- Böbrek tübüllerini etkileyerek, suyun böbreklerden geri emilmesini sağlar. Az salgılanırsa böbreklerden fazla miktarda su kaybı olur. Susuzluk duygusu artar. Bu duruma şekersiz şeker hastalığı denir.
- Düz kasların kasılmasını düzenler. Böylece atardamarları kastırarak kan basıncını artırır.
On Loptan Salgılanan Hormonlar
- Beş çeşit hormon salgılar. Bunların çoğu diğer bezlerin çalışmasını kontrol eder.
1. STH (Somato Tropiri Hormon)
- Büyüme hormonudur. Uzun kemiklerin ve genel olarak vücudun büyümesini sağlar.
- Büyüme evresinde çok salgılanırsa devlik (gigantizm) oluşur.
- Az salgılanırsa cücelik (nanizm) oluşur.
- Büyüme çağından sonra fazla salgılanırsa el, ayak ve kafatası kemikleri orantısız büyür. Bu anormalliğe akromegali denir.
- Hücrelerde protein sentezini hızlandırır. Karbonhidrat ve yağ metabolizmasını düzenler.
2. TSH (Tiroid Uyarıcı Hormon)
- Tiroid bezini uyarır, salgı yapmasını sağlar. Çalışma sırası aşağıdaki gibidir.
Hipotalamus

3. ACTH (Adreno Kortiko Tropik Hormon)
- Böbrek üstü bezini uyarır, buradan hormon salgılanmasını sağlar. Çalışma sırası aşağıdaki gibidir.
"Hipotalamus İRF

4. MSH (Melanosit Uyarıcı Hormon)
- Araloptan salgılanır.
- Derideki melanosit hücrelerinin melanin pigmenti oluşturmasını uyarır.
- Melanin deriye renk verir, gözde karanlık oda oluşumunu sağlar.
- Eksikliğinde albino (renksiz) bireyler oluşur.
5. GTH (Gonado Tropik Hormon)
Üreme faaliyetlerini düzenler, üç çeşittir.
a) FSH (Folikül Uyarıcı Hormon)
- Erkeklerde sperm ve testosteron salgılanmasını uyarır.
- Dişilerde yumurta olgunlaşması ve östrojen salgılanmasını uyarır.
b) IH (Lüteinlestirici Hormon)
- Erkeklerde sperm olgunlaşmasını sağlar.
- Dişilerde yumurta atımını sağlar (Ovulasyon).
c) LTH (Luteo Tropik Hormon):
- Erkeklerde salgılanmaz.
- Dişilerde östrojen ve progesteron yapımı, sütün üretilmesi, hamileliğin devam etmesi ve annelik duygusunu geliştirir.
Tiroid Bezi
Gırtlağın altında soluk borusuna sarılmış kelebek şeklindedir. Hipofiz bezinin TSH’ı ile uyarılır ve iki çeşit hormon salgılar.
a) Tiroksin
Bütün hücreleri etkileyerek, metabolizmayı düzenler. Gelişme çağında az salgılanırsa kretenizm denilen cücelik ve zeka geriliğine neden olan hastalık oluşur. Ergin dönemde az salgılanırsa miksodema hastalığı oluşur. Metabolizma yavaşlar, uyuşukluk görülür, vücut ısısı düşer, kıllar dökülür.
Ergin insanda tiroid bezi fazla salgı yaparsa metabolizma hızı yükselir ve iç guatr oluşur. Bu kişilerde kalp hızlı çalışır, vücut ısısı ve solunum hızı artar, gözler dışarı doğru fırlar.
Tiroksinin yapısında iyot vardır. Yeterli iyot alınamazsa tiroksin azalır, TSH miktarı artar. Bunun sonucu tiroid bezi büyür ve boğazda şişkinlik oluşur. Bu duruma basit guatr denir. İyotlu besinler kullanılarak bu hastalık giderilebilir.
b) Kalsitonin
Kandaki kalsiyum ve fosfatın kemiklere geçmesini düzenler (D vitamini ile). Az salgılanırsa kemikler zayıflar.
Paratiroid Bezi
Tiroid bezi üzerinde 4 küçük bezden oluşur. Parathormon salgılar. Kalsitonine zıt etki gösterir. Kalsiyumun kemikten kana geçmesini, böbrekten geri emilimini ve bağırsak villuslarından kana geçişini artırır. Böylece kandaki kalsiyum artar. Az salgılanırsa kalsiyum kanda ve kaslarda azalır. Kaslarda tetani denen ağrılı kasılmalar olur.
Böbrek Üstü Bezi
Böbreklerin üst kısmına yapışmış iki bezdir. Böbreklerle doğrudan ilişkisi yoktur. Kabuk (korteks) ve öz (medulla) olarak iki kısımda incelenir. ACTH ile uyarılır. Kabuk ve öz bölgesinden ayrı hormonlar üretir.
Kabuk Bölaesi Hormonları
a) Kortizol
Kan şekerini artırır. Bunu da yağ ve proteinlerden glikoz oluşturarak sağlar. Ayrıca tedavi amaçlı olarak, iltihaplanmalarda, alerji ve romatizma tedavisinde kullanılır.
b) Aldosteron
Hücre dışı sıvıların iyon derişimini düzenlemeye yardım eder. Böbrekte Na ve Cl iyonlarının geri emilmesini sağlar. Aldosteron az salgılanırsa Na ve Cl nin böbrekten geri emilimi azalır ve böylece kan basıncı düşer, doku sıvısı azalır, Na ve K iyon derişimi bozulur ve kasların yorulmasına neden olur. Deride pigmentleşme artar, tunç rengini (addison) alır. Fazla salgılanırsa kan basıncı yükselir, doku sıvısı artar.
Öz Bölgesi Hormonları
a) Adrenalin (Epinefrin)
Heyecan, korku, üzüntü hallerinde ve bazı ilaçların kullanılması sonucu adrenalin salgısı artar. Kalp atışını hızlandırır, kan basıncını yükseltir. Karaciğer ve kaslardaki glikojenden glikoz oluşturur. Derideki kılcalların daralmasına neden olur.
b) Nöradrenalin
Kılcal damar kasılmasında etkilidir ve kan basıncını artırır.
Eşey Bezleri
Kadınlarda yumurtalık ve erkeklerde testisler üreme hücrelerini yapar ve hormon salgılar. Eşey bezleri ergenlik döneminden sonra, hipofiz bezinin etkisiyle çalışmaya başlar.
Dişilerde ergenlik döneminde östrojen dişilerde eşeysel olgunlaşmayı düzenler. Progesteron ise hamileliği düzenler.
Erkeklerde testosteron sakal, bıyık çıkması, sesin kalınlaşması, kemik ve kasların gelişiminde etkilidir. Spermlerin olgunlaşmasını sağlar.
Karma bir bezdir. Hormonlar langerhans adacıklarından salgılanır. Langerhans adacıklarının beta hücreleri insülin, alfa hücreleri ise glukagon hormonu salgılar. Bu hormonlar kan şekerini ayarlamada etkilidir.
a) İnsûlin
Kandaki glikoz miktarını düşürür. Bunu glikozu damar dışına çıkararak, glikojen şeklinde depolatarak ve hücrelerde parçalanmasını hızlandırarak yapar.
b) Glukagon
Kan şekerini artırır. Bunu adrenalinin glikojenden oluşturduğu glikozu damar içine alarak yapar.
Yağ + ProteinK°rtizol