SİNİR SİSTEMİ
SİNİR SİSTEMİ
Canlılarda içten ve dıştan gelen uyarıları alan ve değerlendiren, tepki oluşumunu sağlayan sistemdir.
a) Bir Hücrelilerde Sinir Sistemi: Sinir sistemi yoktur. Uyarılar hücre yüzeyindeki reseptörlerle alınıp; kamçı, sil gibi tepkime yapılarına iletilir. Terliksi hayvanda sinir telcikleri vardır.
b) Omurgasız Hayvanlarda Sinir Sistemi: Hidra, deniz anası ve mercanlarda merkezi sinir sistemi yoktur. Fakat sinir tellerinden oluşan sinir ağı bulunur. Sinir hücreleri sinaps yapmadan birbirine değerek bir ağ oluşturur. Canlı bütün vücudu ile tepki gösterir. Yassı solucan, toprak solucanı ve böceklerde vücut boyunca uzanan ip merdiveni şeklinde sinir sistemi vardır. Ayrıca beyin görevi yapan bir çift baş ganglionu vardır.
c) Omurgalı Hayvanlarda Sinir Sistemi: Balıklardan memelilere doğru gelişen bir merkezi sinir sistemi görülür. Memelilerde beyindeki kıvrımlar daha fazladır.
Uyarıfarı alan yapılara reseptör denir. Reseptörler;
- Belirli bir bölgede toplu veya dağınık olabilir.
- Yüzeye yakın veya derinde olabilir.
- Fiziksel veya kimyasal olarak uyarılabilir.
- Sinir doku veya epitel dokudan oluşabilir.
- Eşik şiddetindeki uyanlarla uyarılırlar.
Uyarılar sonucu tepki olarak harekete geçen yapılara efektör denir. Efektörler kas veya bez olabilir.
Sinir hücrelerine nöron denir. Nöronlar gövde (çekirdek ve si-toplazma) ve uzantılardan (Akson ve dentrit) oluşur.
Dentrit: Kısa, çok ve uyarıları gövdeye getirir. Akson: Uzun, tek ve uyarıları gövdeden götürür. Schwann Hücreleri: Miyelin kılıfı oluşturur. Ranvier Boğumu: Miyelin kılıfsız bölgedir.
Mivelin Kılıfı: Aksonu izole eder. İletim hızı miyelinlilerde 120 m/s, miyelinsizlerde 12 m/s dir.
Görevlerine göre üç çeşit sinir hücresi vardır:
1. Duyu Nöronu: Uyarıları reseptörlerden alır ve merkezi nöronlara iletir.
2. Motor Nöron: Merkezi sinirlerde oluşturulan tepkiyi ilgili efektörlere (kas ve bez) iletir.
3. Ara (Merkezi) Nöron: Uyarılara cevap oluşturan veya oluşturmayan veya yeni uyarı oluşturan sinirlerdir. Uyarılar çift yönlü olabilir.
Görünüşlerine göre, üç çeşit sinir hücresi vardır.
a) Tek Kutuplu: Hücrede bir tane uzantı vardır.
b) İki kutuplu: Akson ve dentrit karşılıklı uçlardan çıkar.
c) Çok kutuplu: Çok sayıda uzantı çıkar, akson bir, dentrit çok sayıdadır.
Uyarılara tepki; Uyarı -> Reseptör —> Duyu siniri -> Ara sinir
—> Motor sinir —> Efektör -> Tepkişeklinde oluşur.
Sinir hücrelerinde impuls iletimi tek yönlüdür ve bu yön dent-ritten akson’a doğrudur.
Uyarıların Alınması: Uyarılar reseptörlerle alınır. Uyarıların alınması için uyarının en az eşik şiddetinde olması gerekir. Uyanlar;
- Eşik şiddetinin altında ise alınmaz.
- Eşik şiddetinde ise alınır ve impuls oluşur.
- Eşik şiddetinden büyükse çok sayıda ve büyük impuls oluşur.
- Eşik şiddetinin çok üstünde ise yine alınmaz.
impuls iletim hızı sabittir değişmez, fakat sayısı ve şiddeti değişebilir. Uyarının şiddeti, frekansı ve süresi artarsa impuls sayısı ve şiddeti artar. Bu da tepki şiddetini artırır.
İmpuls Taşınması: Dinlenmekte olan sinir hücrelerinin dışı (+)’dır. Bunu sağlayan dışarıdaki çok sayıda Na+ ve az sayıdaki Cr’dir. Oysaki iç (-)’dir. Bunu da sağlayan içteki çok CI" ve az K+ dır. Buna polarize hal denir. Aktif taşıma ile sağlanır. Uyarı oluştuğunda aktif taşıma yapılamaz. Na+ içeri, K+ dışarı çıkar. Na+ nın girişi K+ nın çıkışından hızlı olduğundan yükler yer değiştirir. Buna depolarize denir. Bir sûre sonra sinir hücresi eski haline gelir. Buna da repolarizasyon denir.

Sinaps: Sinir hücreleri arasındaki boşluklardır. Sinir hücreleri birbirine değmez. Uyarılar bir sinirden diğerine veya efektöre sinapslardan kimyasal olarak nörotransmitter maddelerle aktarılır.

Sinapslarda;:
- Uyarılar kimyasal olarak iletilir.
- Nörotransmitter maddeler salgılanır. (Histamin, dopamin, seratonin, asetil kolin ve nöradrenalin vs.)
- Ekzositoz ve endositoz olur.
- Seçici direnç vardır. Bazı uyarılar durdurulur. Bazı uyarılar hızlandırılır.
- Süre kaybı vardır, impuls iletim hızı düşer.

İNSANLARDA SİNİR SİSTEMİ
MERKEZİ SİNİR SİSTEMİ
Beyin ve omurilikten oluşur. Merkezi sinirler bulunur.
1. Beyin: Beyin, kafatası içinde ve üç zarla örtülüdür.
a) Sert Zar: Kafatasına içten yapışık ve sert zardır. Dıştan gelen darbelere karşı beyni korur.
b) Örümceksi Zar: Sert zar ile ince zar arasında bulunur. Bağ dokusu liflerinden oluşur. Arasında beyin omurilik sıvısı (BOS) bulunur. Bu sıvı;
- Beyni mekanik etkilerden korur.
- Kan ile hücreler arasında madde alışverişini sağlar.
- İyon değişiminin dengede kalmasına yardım eder.
c) İnce zar: En içteki zardır. Beyne yapışıktır. Kan damarları bulunur. Beyin hücrelerini difüzyonla besler.
Beyin ön, orta ve arka beyinden oluşur.
a) On Beyin: Ön beyin, uç ve ara beyin olarak iki kısımda incelenir.
Uç Beyin (Beyin Kabuğu^: iki yarımküreden oluşur. Yarım küreleri birbirine bağlayan köprüler vardır. Üstteki köprülere nasırlı cisim, alttaki köprülere beyin üçgeni denir. Beyin yarımkürelerini enine bölen yarığa rolanda yarığı denir. Dışta boz madde (dentrit ve gövde), içte ak madde (akson) bulunur. Görevleri;
- Beş duyu merkezidir.
- Uyarıların en son geldiği yerdir.
- İstemli hareketleri yaptırır.
- Zeka, hafıza, hayâl his, irade ve öğrenme merkezidir.
Ara Beyin: Talamus ve hipotalamustan oluşur. Talamus koku duyusu hariç, bütün duyuların toplanma ve dağıtım merkezidir. Duyular burada düzenlenerek beyin kabuğuna gönderilir. Hipotalamus ise iç organ ve dokuların kontrol merkezidir. En önemli görevleri;
- Hipofizin uyarılarak endokrin sisteminin kontrolü
- Vücut ısısı
- Uyku ve iştah
- Eşeysel olgunlaşma vs. dir.
b) Orta Beyin: İşitme ve görme (gözbebeği açıklığının ayarlanması) reflekleslerini yaptırır. Ayrıca kas tonusunu ayarlar.
c) Arka Beyin: Beyincik ve omurilik soğanından oluşur.
Beyincik: Kas hareketlerini düzenler. Beyincik yarımküreleri pons’la birbirine bağlanır. Ayrıca kulaktaki yarımdaire kanalları ile beraber vücudun dengesini sağlar.
»
Omurilik Soğanı: Yapısı omuriliğe benzer. Yani dışta ak madde, içte boz madde bulunur. Beyinden çıkan bazı sinirler omurilik soğanından çapraz geçerler, iç organların çalışmasını kontrol eder. Kontrol ettiği olaylar;
- Solunum- Hapşurma- Öksürme
- Dolaşım - Kusma- Sindirim
- Çiğneme- Karaciğerin şeker ayarlaması vs. dir.
2. Omurilik: Omurganın içinde, omurga boyunca uzanır. Dışta ak madde, içte boz madde vardır. Duyusal impulsların çoğu, omurilikten çapraz geçer.

Omuriliğin görevi;
- Vücuttan beyne gelen, beyinden kaslara gönderilen impuls-ları iletmek.
- Refleks hareketlerini yaptırmak.
- Alışkanlık hareketlerini denetlemektir (Yüzme, dans etme, bisiklet sürme, v.s.).
Refleks olayı;
- Daha az sinaps içerdiğinden süre kaybı azdır.
- Uyanlar duyu sinirleri ile arka kökten ara sinirlere gelir.
- Cevap ön kökten motor sinirlerle efektöre gider.
ÇEVRESEL SİNİR SİSTEMİ:
Uyartıları alıp beyin ve omuriliğe götüren, oluşturulan tepkiyi doku, bez ve organlara götüren sinirlerin tümüne çevresel sinir sistemi denir. Duyu ve motor sinirlerinden oluşur.
1. Somotik Sinir Sistemi:
isteğimizle yaptığımız davranışları yapar. Uç beyin ve beyincik kontrolündedir.
2. Otonom Sinir Sistemi:
isteğimiz dışında çalışır. Omurilik soğanı ve omurilik kontrolündedir. Sadece miyelinsiz motor nöronlar bulunur. Otonom sistem birbirine zıt çalışan sempatik ve parasempatik sistemden oluşur. Sempatik sinirler kalp, akciğeri hızlandırır, sindirimi yavaşlatır. Parasempatik sinirler, kalp ve akciğeri yavaşlatır, sindirimi hızlandırır.